Titanik'te Osmanlı Hamamı

Osmanlı'dan giden mühendisler, dünyanın ilk elektrikli hamamına 'Osmanlı usulü' detaylarla Titanik'te hayat vermiş. Orta avlusundaki merdivenleri Dolmahbahçe Sarayı'ndan esinlenen Titanik'te Ermeni asıllı Osmanlı mimarları da, zamanın en modern Osmanlı Hamamını inşaa etmiş.

Titanik'te Osmanlı Hamamı

SOFRABEZİ AKADEMİ: Dünya denizcilik tarihinin en şöhretli gemisi Titanik, İngiltere'den New York'a yapacağı ilk seferi için demir aldığı 10 Nisan 1912'de, 269 metrelik uzunluğuyla, zamanının en büyük transatlantik gemisiydi. "Batmaz" denilen, ancak yolculuğunun dördüncü gününde, Kuzey Atlantik'in soğuk sularına gömülen efsane gemi, batışından 100 yıl sonra 'içinde yaşayan' Osmanlı'yla gündemde… Döneme dair belgelere göre Titanik, meğer buram buram Osmanlı kokuyormuş. Gemide kullanılan saunadan, halılara, tavandaki lambalardan, duvardaki çinilere birçok unsur Osmanlı motifleriyle bezenmiş.

Tarih 31 Mart 1909, yer Kuzey İrlanda'nın Belfast şehri… Dünyanın en büyük gemisi "RMS Titanic" Belfast'ta bulunan "Harland and Wolff" tersanesinde inşaa edilmeye başlanıyor. Aslında o bir projenin parçasıydı. Projenin kendisi ise, o yıllarda kızışan "okyanus ötesi yolcu taşımacılığında" güçlü bir filo oluşturmaktı. "White Star Line" şirketinin transatlantik gemisi olan Titanik, rakip firma "Cunard Line'ın 'RMS Lusitania' ve 'RMS Mauretania' gemileriyle rekabet edebilmesi için tasarlanmıştı. Rekabete giren Titanik'in üreticisi onunla birlikte 'Olympic Sınıfı' kardeşleri de üretmeye başladı. Rekabette iddialı olan şirket, özellikle Titanik'le birlikte adeta ezber bozacak bir şey yapacaktı. 'Olympic Sınıfı' bu 'transatlantik gemi', dünyanın en büyük, en lüks, en pahalı ve en görkemli gemisi olacaktı. Bazı kaynaklara göre 200 milyon Dolar'ı aşan bütçesiyle yolcuları adeta 'yüzen sarayda' ayarlayacaktı.  

Titanik Mühendislerinin 'Parlak Fikri'

Efsane geminin inşasına 31 Mart 1909'da başlandı. Tam 11 bin 300 kişi 26 ay boyunca bu efsaneyi inşaa etmek için ter döktü. Kesenin ağzı açıldı. Aynı zamanda Uluslararası Denizcilik Şirketi'nin sahibi (International Mercantile Marine Company- IMMC) Amerikalı John Pierpont Morgan tarafından finanse edilen gemi için 'çok uluslu' bir proje ofisi açıldı. Onlarca proje mühendisi ve mimarın çalıştığı ofis, adım adım 'yüzen saray mühendisliğini' gerçek dünyaya taşıyacaktı. Elbette zamanının üzerinde mühendislikle inşaa edilecek bu 'yüzen sarayda' unutulmaz detaylar da olmalıydı.

Yolculara unutulmaz bir deneyim yaşatmak için arayışa giren Titanik tasarımcısı William Pirrie, inşa yöneticisi ve dizayn bölümünün başı olan Alexander Carlisle'ın aklına gelen fikir, daha sonradan anlaşılacağı üzere, amaca ulaştıklarını da gösterecekti. Detaylar gemi inşaatı mühendisi Thomas Andrews'e iletildi ve kollar sıvandı…

Motor ve makine katı dışında yedi kat olarak inşaa edilen Titanik, birinci, ikinci ve üçüncü sınıf olmak üzere üç ayrı yolcu sınıfı için tasarlandı. Gemi ana güvertesinde 'standart yüzme havuzu, spor salonu, iki ayrı kütüphane, tenis kortu bulunuyordu. "Birinci sınıf' yolcular için ayrılan üç, dört, beş ve altıncı katlarındaki 'ortak odaları' çok özel ağaç işlemeciliğiyle inşa edilmiş ve pahalı mobilyalar ve diğer dekorasyonlar ile süslenmişti. Sadece 'şatafat' değil, gemideki teknoloji de zirvedeydi. Buhar jeneratörleri tarafından desteklenen geniş bir elektrik altyapısı, bir ucu lambalara giden elektrik kabloları, iletişimi sağlayan son teknoloji ürünü iki Marconi, bu zirvenin tepesinde yer alan birkaç detay arasında sayılabilirdi. Vardiya halinde çalışan operatörler tarafından işletilen 1500 watt'lik sistem, sabit bir iletişim sağlıyor ve birçok yolcunun mesajını merkeze iletiyordu.

Son tekniklerle donatılan Titanik'te, gemideki yolcuları tüm ihtişamıyla etkileyecek o 'parlak fikir', sadece birinci sınıf yolculara hizmet verecek Türk hamamından başka bir şey değildi.

Osmanlı'nın Avrupa'daki Son Muhteşem Eseri: Türk Hamamı

Aslında günümüze kadar pek bilinmeyen detaylardan biri de Titanik'teki Osmanlı izleriydi. Gerek James Cameron'un 97 yapımı Titanik'i, gerekse de yazılan kitaplar, 'denizde yüzen sarayın' hep 'batı tarafını' gösterip durdu. Oysa durum hiç de öyle değildi. Projeyi tasarlayanların ellerindeki planlara bakılırsa, sözünü ettiğimiz 'doğu tarafı' da gösterilenlerin aksine fazlasıyla belirgindi. Bu izlerin ilki geminin en özel yolcuları için hazırlanan alanlarında kendisini hissettiriyordu. Titanik'te inşaa edilen hamam geminin 1. katında, geminin orta kısmına gelecek biçimde konumlanıyordu. Kesit planlarına göre gemide ana bacanın hizasında inşaa edilen hamam, yaklaşık 40 metre karelik bir alan üzerine oturuyordu. İki bölümden oluşan hamamın bir bölümünde küçük ebatlı serinleme havuzu ana bölümünde ise sıcak hamam yer alıyordu.

'Titanik'teki Osmanlı'yı' araştıran Gazeteci ve Araştırmacı yazar Şenol Şahin Çörekçi'ye göre, Titanik'in yapımında İstanbul'dan özel bir mühendis grubu Titanik'in Liverpool'daki dev proje ofisinde görev almış. Almanya'da yaşayan ve 6 yıldır konuyu araştıran Çörekçi, Titanik'teki Türk hamamının 1. sınıf yolcular için inşaa edildiğini belirtiyor. Gemi şirketi White Star Line'nın, düşündüğü hamam için Osmanlı'dan yardım istediğini söylüyor. Çörekçi, "Bunun kesin olduğunu biliyoruz. Gemi inşasında bir Türk hamamı yapmak için Osmanlı'dan en az bir mühendisin Belfast ve Liverpool'a getirildiği anlaşılıyor" diyor. Geminin plan proje ve kesitlerinin incelendiğinde ilginç tespitlerin ortaya çıktığını belirten Çörekçi, "Şimdiye kadar yaptığım araştırmalarda bu gemide Türk Hamamı dışında, başka hiçbir ülkenin 'muhteşem bir eserine' yer verilmemiş. Titanik duvarlarında İznik çinileri, masalarda kullanılan bardaklarda ise Osmanlı cam sanatından örnekler görüyoruz. Bana kalırsa bu Osmanlı'nın Avrupa'da yaptığı son muhteşem eserdir" diyor.

Yolcular Türk Hamamını Anlatıyor

Anlaşılan Titanik'teki Türk Hamamı, şirketin de prestiji olmuştu. Bu özel alan o denli önemliydi ki "RMS Titanic"i işleten "White Star Line" şirketi, sadece birinci sınıf yolcularına satılması için 'Tukish or Elektric Bad" (Elektrikli Türk Hamamı) başlıklı biletler bastırmıştı. Gemi kayıtlarına göre "Türk Hamamı özel biletlerinden" alan yolculardan ikisi de Bay ve Bayan Frederic olmuş… Resmi kayıtlarda 'First Class' sınıfta adları geçen "Spedden, Mr. Frederic Oakley" ve "Spedden, Mrs. Frederic Oakley" çifti aynı zamanda sağ kurtulan şanslı yolcular arasında bulunuyor.

Bayan Frederic, yaşadıklarını 'Frankfurter Beilung'e anlatırken Türk Hamamı ile ilgili anekdotları da paylaşıyor. Bayan Frederic, Türk Hamamı biletini Titanik'in buz dağına çarpmasından bir gün önce kullandığını söyleyerek yaşadıklarını şöyle anlatıyor; "Türk Hamamı biletini, kaza yaşanmadan önce kullandım. 13 Nisan 1912 sabahı… Biletimi alıp o sabah Türk hamamında bulundum. Tahmin ediyorum ki bu hamama ilk ve son gidişim olacak. Hayatta bu kadar çok utanmadım. Herkes çıplaktı. Hemen çıktım. Hamamdan sonra yüzme havuzuna gittiğimde biraz daha rahatladım"

Titanik'le ilgili yayınlanmamış detaylara yer veren "Konıgın Meere" adlı çalışmada ise hamamın detaylarına yer veriliyor. Titanik unsurlarına ayrı ayrı değinen kitap, hamamla ilgili bölümünde 'Türk Hamamı' başlığıyla konuyu işliyor. İlk seferi sırasında çekilmiş fotoğrafların yer aldığı çalışmada, hamamda altın ve bronz kaplamalı işlemeler kullanıldığı, hamama girenlerin "erotizm atmosferi edindiği" belirtiliyor. Yolcu anlatımları ve farklı kaynaklardan doğruladığımız bilgilere göre yolcuların hamamda çıplak olduğunu ve sözü edilen 'erotizm' vurgusunun da buradan kaynaklandığını hatırlatmakta fayda var.

Titanik'in Türk Pasaportlu Yolcuları

Titanik'te bulunan Osmanlı izlerinin yanı sıra yolcu listesinde de tanıdık isimler var. "White Star Line" kayıtlarında adları yer alan o yolcular arasında hem farklı ülkelerden gelen Müslümanları, hem de Osmanlı'dan gelen ve "Türk Pasaportlu" Osmanlı vatandaşlarını görüyoruz. White Star Line'nın resmi yolcu listesinde Türk pasaportlu Ermeni asıllı yolcular arasında Arsun Sırayanian, Neshan Krekorian, Sarkis Lahowd, David Vartunian, Sarkis Mardirosian, Artun Zakarian, Maprieder Zakarian isimleri yer alıyor. Aynı yolcu listesinde Toufik (Teyfik) Nahil, Mustafa Nasr, Youssef (Yusuf) Saman, Hassan Houssein (Hasan Hüseyin), Ali Hassam gibi de dikkat çekiyor.

 Türk pasaportu taşıyan isimler arasında Zakarian soy ismi taşıyan yolcular oldukça dikkat çekiyor. Zira Zakarian soyadlı Ermenilerin o dönemlerde İstanbul'da yoğun olarak yaşadığını biliyoruz. Dosyayı hazırlarken görüştüğüm Türkiye'nin efsanevi boksörü olarak bilinen Garbis Zakarian, Titanik'teki yolcu listesiyle ilgili 'ucu açık' bazı aktarımları yaparken, yolcuların baba tarafından akraba olabileceğini bile ifade ediyor. Çıktığı 200 karşılaşmanın sadece 7'sini kaybeden boksör bugün 82 yaşında… Titanik kazasında yaşamını yitiren Zakarian'ların baba tarafından akraba olabileceğini söylüyor. 'Efsane eldiven' Titanik'i sorduğumuzda biraz garipsiyor. "Bunu nasıl buldunuz" dedikten sonra babasının İstanbul'daki Alman Konsolosluğunda çalıştığını ve akrabalarının yurt dışı çıkışlarında sürekli danıştıklarını anlatıyor; "Açıkçası bunu ilk defa sizden duydum. Daha önce de hiç gündeme gelmedi, başkası da sormadı. Baba tarafından akraba olmaları muhtemel... Ancak bir şey söylemek oldukça güç…" 

Elektrikli Hamam Dünyada Bir İlk

Titanikte, sadece bir hamam yapılmıyor, bir ilke de imza atıyordu. Zira Osmanlı mühendislerinin yönetiminde yapılan 'Türk Hamamı' aynı zamanda 'dünyanın ilk elektrikli hamamı' olma unvanını da elde ediyordu. İstanbul'dan giderek, Liverpool'daki proje ofisinde çalışan Ermeni asıllı Osmanlı mimarları eliyle yapılan hamamın ısıtılması, o yıllarda son derece lüks olan elektrik sistemiyle yapılmıştı. Karada bile yaygınlaşmayan, denizde ise buharla elde edilen güç kaynağı, Osmanlı hamamında elektrikle sağlanıyordu. Titanik'teki elektrikli hamam daha sonraki yıllarda yaygınlaşacak olan Saunalara ve buharlı banyolara ilham kaynağı olacaktı.

Merdivenler Dolmabahçe'den esinlenmiş

Gemi lüks yolcuların için yemek salonlarından eğlence salonlarına kadar sahipti. Bazı kaynaklara göre geminin zeminin de bile Osmanlı halıları kullanılmıştı. Bunun yanında birinci sınıf yolcuların bulunduğu ana güverte avlusunda bulunan büyük merdivenlerdeki mimari de dikkat çekiyor. Son dönem Osmanlı mimarisinden izler taşıyan bu merdivenler Çörekçi'ye göre Dolmabahçe Sarayı'nın merdivenlerinden esinlenmişti.

İlk 20 dakika içinde ölmüşler

10 Nisan 1912 Çarşamba günü, İngiltere Southampton Limanı'ndan demir alan Titanik, New York rotasında ilerliyordu. Ancak dev Titanik, limandan ayrıldıktan 5 gün sonra yani 15 Nisan Pazartesi günü Atlantik´in kuzeyinde buzdağına çarparak okyanus sularına gömüldü. Gemi buzdağına çarptığında yolculuğunun üçte ikisini tamamlamıştı. Kanada'nın doğu kıyısında bulunan New Foundland adasının açıklarında buzullara vuran gemi, 00.39'da Sancak (sağ) yanından aldığı darbe sonucu civarlarında okyanusun karanlık sularına gömüldü. Yapılan incelemelere göre kazada yaşamını yitiren Bin 523 yolcunun neredeyse tamamı, soğuğa bağlı olarak oluşan hipotermi nedeniyle ilk 20 dakika içinde yaşamını yitirdi.

Rakamlarla Titanik

Adı: 'RMS TİTANİC' (Royal Mail Steamer'in açılımı Posta Vapuru)

Geminin Türü: Transatlantik 'Olympic Sınıfı' Yolcu ve posta vapuru
Ağırlık: 66 bin gros ton
Kapasite: 3 bin 547 (yolcu ve mürettebat)
Uzunluk: 269 metre
Genişlik: 28.2 metre
Sahibi: Liverpool (İngiltere) siciline kayıtlı ve 'White Star Line'
İnşaa Başlangıcı: 31 Mart 1909
Maliyeti: 200 Milyon Dolar (Tahmini)
İlk sefer: 10 Nisan 1912 Liverpool (İngiltere) – New York (ABD)
Toplam Yolcu Sayısı: 2 bin 224 (Kesin değil)
Buzdağına çarpma: 15 Nisan 1912 Saat 00.39… Kuzey Atlantik Okyanusu Kanada (New Foundland adasının açıkları
Batışı: Aynı yer ve tarih… Saat 02.20
Kazada Ölen Yolcu Sayısı: Bin 523
Sağ Kurtulan Yolcu Sayısı: 710